Ode aan de levenslust

door: Yvonne Kruiper


Tentoonstelling: Kleur op de planken
Onderwerp: Werk van vormgever Nicolaas Wijnberg

Locatie: Theatermuseum
Datum: 5 november 2008


Een stanleymesje, karton, een doosje waterverf en een flinke dosis geduld en toewijding. Dit zijn de ingrediënten waarmee Nicolaas Wijnberg zijn toneelmaquettes bouwde. Met verwondering kan men deze kleine kunstwerkjes aanschouwen in de tentoonstelling ‘Kleur op de planken’.
Het Theatermuseum in Amsterdam wijdt van 26 Mei tot en met 31 December een tentoonstelling aan de in 2006 overleden beeldend kunstenaar. Behalve maquettes zijn er op de tentoonstelling veel schetsen, decorontwerpen, kostuums en affiches te zien. Daarnaast zijn er ook oude zwartwitfoto’s te zien en draait er een documentaire waarop Wijnberg wordt gevolgd tijdens het vormgevingsproces van een theaterproductie.
De tentoonstelling is intiem opgezet, waarbij de bezoeker een kijkje krijgt in de keuken van een innovatieve vormgever die van grote invloed is geweest op de scenografie in Nederland. Van persoonlijke anekdotes tot uit schriftjes gescheurde viltstiftschetsjes worden tentoongespreid . De expositie beslaat slechts een bescheiden drie zaaltjes, maar geeft een mooi beeld weer van de veelzijdigheid van een man die we tegenwoordig een ‘allround scenograaf’ zouden noemen.
Naar eigen zeggen was Wijnberg altijd op zoek naar het imaginaire dat het publiek ver weg voert van deze treurige wereld. Dit komt tot uiting in zijn kleurrijke en extraverte verbeeldingen in decor en kostuumontwerpen. Zijn creaties waren in de naoorlogse periode nog ongekend en zeer baandoorbrekend. En hoewel de ontwerptechnieken dezer dagen veel ontwikkelingen hebben doorgemaakt, blijven de werken van Wijnberg getuigen van een creatieve geest zoals die maar zelden geboren wordt. Met name de maquette van de komische opera ‘l’heure espagnol’ laat Wijnbergs kwaliteiten zien als het gaat om het gebruik van perspectief en trompe l’oei. In dit werk zijn duidelijk de invloeden te zien van Picasso, Bérard en Chirico. Het gebruik van scheve muren, dieptebedrog en extraversie in kleur en vorm creëren een unieke stijl die Wijnberg veel waardering opleverde. Zo werkte hij onder andere samen met met theatermakers als Pjotr Sjarov, Johan de Meester en Ton Lutz en bij gezelschappen als de Nederlandse Comedie, het Scapino Ballet en het Nederlands Dans Theater. Behalve in de theaterpraktijk werkte Wijnberg vanaf 1972 jarenlang als eerste hoogleraar scenografie aan de Jan van Eyckacademie in Maastricht.
Reden voor de vele samenwerkingen was niet alleen het creatieve talent van Wijnberg, maar ook zijn levenslustige houding en gevoel voor humor. Jos Groenier, geestverwant van Wijnberg, opende de tentoonstelling en schetste Wijnberg als ‘een man die hield van mopperen, maar bovenal van zinnelijke genoegens zoals daar zijn het passioneel bedrijven van de liefde en het koken én nuttigen van overheerlijke gerechten’. Deze bourgondische levenshouding is in de weelderigheid van zijn ontwerpen zeker terug te zien.
Voor wie meer wil zien van het werk van Wijnberg is er ook in Arnhem een tentoonstelling gewijd aan zijn werken. Het Museum voor Moderne Kunst geeft een overzicht van zijn vrije werk in de tentoonstelling FIGURA.
De tentoonstelling in het theatermuseum - overigens de laatste tentoonstelling die op de locatie van de Herengracht te zien zal zijn – brengt een eervolle ode aan een scenograaf die zijn sporen in theaterland heeft nagelaten, met stanleymesje en penseel.